Isao Takahata (1935−2018)
Vĩnh biệt Isao Takahata,
Đạo diễn huyền thoại và một nửa linh hồn của Ghibli
Hồi 1 giờ 19 phút ngày 5-4-2018, Isao Takahata đã trút hơi thở cuối cùng tại một bệnh viện ở Tokyo, sau thời gian chống chọi với căn bệnh ung thư phổi khiến ông phải nhiều lần nhập viện kể từ mùa hè năm ngoái. Ông hưởng thọ 82 tuổi.
Isao Takahata (1935−2018) là đạo diễn phim hoạt hình người Nhật và là người đồng sáng lập nên xưởng phim Studio Ghibli nổi tiếng thế giới. Với hơn 50 năm cống hiến cho ngành công nghiệp, ông đã để lại di sản rất nhiều bộ phim hoạt hình giá trị được công chúng yêu thích, gồm cả điện ảnh lẫn truyền hình; trong số đó nổi bật nhất là hai tác phẩm
“Grave of the Fireflies” (1988) và
“The Tale of the Princess Kaguya” (2013) − một phim Ghibli đầu tiên và một phim Ghibli cuối cùng do chính ông biên kịch và đạo diễn − có thể xếp vào hàng kiệt tác và được các nhà phê bình trên khắp thế giới hết lời ca ngợi.
Sự ra đi của Isao Takahata là một cú sốc lớn đối với những người yêu thích phim hoạt hình nói chung, đặc biệt là với fan hâm mộ Ghibli nói riêng.
Sau khi truyền thông Nhật Bản đưa tin, thông tin đạo diễn Isao Takahata qua đời cũng nhanh chóng xuất hiện trên các trang tin quốc tế lớn (như CNN, BBC, Reuters...), và là một trong những tin tức nổi bật được quan tâm nhiều nhất trên các trang báo điện ảnh nổi tiếng hàng đầu của phương Tây (như New York Times, IndieWire, Variety, The Guardian, Hollywood Reporter...).
Ngày 6/4, nhằm tri ân đạo diễn vừa mới qua đời, đài truyền hình Nippon TV của Nhật thông báo thay đổi đột xuất chương trình chiếu phim nóng cuối tuần (Friday Roadshow), theo đó ngày 13/4 họ sẽ phát sóng phim hoạt hình
“Grave of the Fireflies” của Isao Takahata, thay cho movie
"Detective Conan: The Crimson Love Letter" vốn đã lên kế hoạch từ trước đó (sẽ phải dời lại tuần sau, ngày 20/4). Còn bộ phim Hollywood
"Pacific Rim" nằm trong kế hoạch phát sóng ngày 20/4 do đó cũng bị dời lại (ngày cụ thể sẽ thông báo sau).
Cũng trong ngày 6/4, Studio Ghibli đăng "Cáo phó" (xem
ở đây) trên trang web của hãng, cho biết tang lễ sẽ chỉ cử hành trong nội bộ gia đình và những người thân thích. Tuy nhiên, một buổi lễ tiễn biệt dành cho công chúng dự kiến sẽ được tổ chức vào ngày 15/5 để mọi người tham dự và chia buồn, thông tin cụ thể sẽ được thông báo sau. Cùng với thông tin tiểu sử của Isao Takahata, phía dưới có dẫn lời của ông Toshio Suzuki:
“Thật đáng tiếc! Ông ấy vẫn còn nhiều thứ muốn thực hiện. Tôi đã bàn với Hayao Miyazaki và quyết định sẽ tổ chức một buổi lễ tiễn biệt ở Ghibli để đưa tiễn ông”.
Cập nhật: Ngày 1/5, Studio Ghibli đã có thông báo chính thức (xem
ở đây) về buổi lễ tiễn biệt cố đạo diễn/đồng sáng lập Isao Takahata, theo đó sẽ được tổ chức vào ngày 15-05-2018 tại Bảo tàng Ghibli ở thành phố Mitaka, Nhật Bản. Lưu ý là bảo tàng sẽ ngừng hoạt động vào ngày hôm đó nên không cần phải mua vé vào cửa.
Cập nhật 2: Vào ngày 15/5, Lễ tiễn biệt Isao Takahata đã được tổ chức trọng thể ở Bảo tàng Ghibli với sự chủ trì của Hayao Miyazaki và Toshio Suzuki, cùng với sự có mặt của rất nhiều bạn bè, đồng nghiệp và người hâm mộ. Theo truyền thông Nhật cho biết, cả ngày hôm đó đã có khoảng 3200 người đến viếng, tiễn đưa ông lần cuối.
Bài hát trong video là nhạc phim "Only Yesterday", có tựa là "Ai wa Hana, Kimi wa Sono Tane". Video của BlackCriticGuy
Là một fan của Ghibli, tôi cảm thấy sốc và buồn biết bao khi biết tin ông đã mất. Bài viết này ra đời cũng với mong muốn dành một chút gì đó để tri ân cố đạo diễn Isao Takahata, một trong những người mà dù tôi không bao giờ có cơ hội tiếp xúc ngoài đời nhưng vẫn dành cho họ sự kính trọng và những tình cảm quý mến đặc biệt.
Isao Takahata được biết đến với tư cách là người đồng sáng lập nên Studio Ghibli, nhưng nếu chỉ bấy nhiêu không đủ biến ông trở thành một người được mọi người yêu mến và kính trọng, mà trên tất cả, ông còn là một học giả, một người đạo diễn bậc thầy đã cống hiến trọn đời mình dành cho phim hoạt hình, mà với tầm nhìn bao quát, những tư tưởng, triết lý của ông đã được gửi gắm qua không ít những bộ phim xuất sắc, được đánh giá cao cả về nội dung lẫn nghệ thuật.
Sự nghiệp của ông là cả một chặng đường dài hơn nửa thế kỷ, gian nan lẫn vinh quang đều nếm trải. Năm 32 tuổi, ông trở thành đạo diễn hoạt hình và cho ra mắt bộ phim đầu tay:
“Hols: Prince of the Sun” (1968), một phim phiêu lưu hành động kể về chuyến hành trình của cậu bé Horus, nhưng lại thất bại nặng ở phòng vé dẫu được giới phê bình khen ngợi. 20 năm sau, từ thành công của bộ phim
“Grave of the Fireflies” (
Mộ Đom Đóm, 1988) đã đưa tên tuổi ông bay xa, vượt ra khỏi biên giới quốc gia để được nhiều nước phương Tây đón nhận là một trong những đạo diễn hoạt hình tài năng của thế giới.
Bước ngoặt lớn nhất đời ông là khi ông cùng với Hayao Miyazaki thành lập Studio Ghibli năm 1985, xưởng phim mà từ đó đến nay đã sản xuất ra rất nhiều bộ phim hoạt hình xuất sắc được yêu thích rộng rãi trên khắp thế giới. Về phần mình, ở Ghibli, Isao Takahata đã làm ra tất thảy 5 phim hoạt hình − mà ông vừa là biên kịch vừa là đạo diễn, − bao gồm:
“Grave of the Fireflies” (1988),
“Only Yesterday” (1991),
“Pom Poko” (1994),
“My Neighbors The Yamadas” (1999), và
“The Tale of the Princess Kaguya” (2013).
Trong khuôn khổ của bài viết kỳ này, chúng ta sẽ không đi vào đặc điểm của từng phim (Hãy dành nó cho kỳ tới vậy), nhưng nhìn chung có thể nhận thấy phong cách phim của Isao Takahata mang nặng tính hiện thực, chủ yếu miêu tả cuộc sống đời thường của con người, của xã hội với những điều giản dị bằng sự quan sát tỉ mỉ đầy tinh tế. Phim ông có những nét rất riêng và nghệ thuật, tuy nhiên lại không dành cho số đông khán giả, nhất là khán giả nhỏ tuổi. Hẳn bạn sẽ thích những bộ phim của ông, nếu như mục đích bạn xem phim đấy không phải để giải trí, mà là thưởng thức một bộ phim nghệ thuật biết cách nắm bắt và chạm đến tận cùng cảm xúc của người xem.
“Only Yesterday” là ví dụ rõ nét nhất, một bộ phim đời thường rất đỗi thanh bình, hầu như không có gì là kịch tính, kể về một cô gái độc thân 27 tuổi rời xa cuộc sống thành thị để đến một vùng quê yên ã, song song với những mảnh hồi ức của cô lúc nhỏ. Nói thẳng ra, với nhiều người đây sẽ là bộ phim chán ngắt. Nhưng có thật vậy không? Dạo gần đây tôi mới có dịp xem lại bộ phim này, và đã có những cảm nhận hoàn toàn khác so với trước kia. Khoảng cách giữa hai lần xem là một quãng thời gian dài, nó đủ dài để biến tôi từ một thanh thiếu niên chẳng phải bận tâm gì nhiều đến cuộc sống, trở thành một người lớn tự bươn trải kiếm sống và bắt đầu lo nghĩ đến tương lai. Lúc này đây phim hay đến lạ, hơn hẳn trước đây, nó cũng làm tôi nhớ nhiều về quá khứ, về tuổi thơ, với thật nhiều hoài niệm...
Một buổi chiều hoàng hôn đáng nhớ. cũng đưa người xem đến với hiện thực, nhưng là hiện thực tàn khốc của khói lửa, của chiến tranh. Bộ phim chuyển thể từ truyện ngắn cùng tên xuất bản năm 1967, lấy bối cảnh nước Nhật năm 1945, thời điểm cuối của Cuộc chiến tranh thế giới thứ hai, kể về số phận của hai anh em Seita (14 tuổi) và Setsuko (4 tuổi) sau khi mẹ chúng bị sát hại trong một trận ném bom của Mỹ xuống thành phố cảng Kobe nước Nhật. Phim chiến tranh đấy nhưng không có trận chiến nào cả, cũng chẳng có anh hùng, chỉ có đó cuộc đấu tranh sinh tồn của hai đứa trẻ. Vậy mà, trái ngược hẳn với không khí nhẹ nhàng thanh bình của
“Only Yesterday”, từ đầu đến cuối phim,
“Grave of the Fireflies” khiến cho người xem phải ngộp thở trong bầu không khí tang thương, đầy mùi chết chóc.
Một cảnh hoang tàn đổ nát.
Akiyuki Nosaka, tác giả gốc của truyện ngắn cũng một phần là tự truyện được ông viết dựa trên những trải nghiệm của ông thời chiến tranh, đã phải hai lần ngạc nhiên: Lần đầu khi người ta đề nghị dựng truyện của ông thành phim, vả lại không phải phim người đóng mà là phim hoạt hình. Và ông phải ngạc nhiên lần nữa khi chứng kiến mức độ chân thực của cảnh quan được tái hiện lại trong phim. Nếu không phải là Isao Takahata, − một người cũng giống như Akiyuki Nosaka, − sinh ra và lớn lên giữa chiến tranh, đã từng nếm trải mùi vị bom đạn của kẻ địch, thì liệu mấy ai nghĩ đến việc chuyển thể câu chuyện này thành hoạt hình, − loại phim mà ai cũng nghĩ là dành cho trẻ con, nhưng rõ ràng đây không phải bộ phim dành cho chúng, − cũng như đủ sức biến nó trở thành một tác phẩm bi kịch xuất sắc lên án tội ác của chiến tranh và được đón nhận tích cực ở nhiều nơi trên thế giới.
Nhân vật chính là một bé gái 4 tuổi, nhưng bi kịch của phim lại không thích hợp với trẻ em.
Cùng với Hayao Miyazaki, Isao Takahata đã thiết lập nền móng và bắt đầu gầy dựng nên đế chế Ghibli trong suốt cả giai đoạn đầu từ khi thành lập cho đến những năm cuối thế kỷ 20. Nhưng dấu ấn của ông để lại ở Ghibli đã không dừng lại ở đó. Sau nhiều năm vắng bóng kể từ bộ phim
“My Neighbors The Yamadas” (1999), ở độ tuổi
"thất thập cổ lai hy", Isao Takahata vẫn nỗ lực hết sức mình để thực hiện bộ phim mà có thể sẽ là cuối cùng của ông:
“The Tale of the Princess Kaguya”. Hoàn thành và ra mắt cuối năm 2013, Isao Takahata lúc này đã 78 tuổi, bộ phim thực sự là một tác phẩm xuất sắc và vô cùng độc đáo, được rất nhiều nhà phê bình trên thế giới đánh giá cao cả về nội dung lẫn nghệ thuật. Phim cũng đã được đề cử Oscar ở hạng mục Phim hoạt hình xuất sắc nhất năm 2015.
Lấy cảm hứng từ truyện cổ tích dân gian Nhật Bản
“The Tale of the Bamboo Cutter” (
Nàng tiên trong ống tre), bộ phim kể lại câu chuyện về nàng công chúa Kaguya từ khi còn tí xíu được vợ chồng ông lão đốn tre nuôi nấng cho đến khi nàng lớn lên trở thành một tuyệt sắc mỹ nhân, được những người quyền quý đến cầu hôn. Tưởng chừng hạnh phúc sẽ đến, nhưng rồi số phận nàng bắt đầu hé mở những chuyện không ai ngờ tới... Vẫn với lối vẽ đơn giản và màu nước đặc trưng như trong
Yamada, câu chuyện cổ tích vốn đã quen thuộc với mọi trẻ em Nhật Bản giờ đây được tái hiện một cách sinh động dưới hình thức mới, thi vị và giàu cảm xúc nhưng cũng không kém phần ly kỳ kịch tính.
“The Tale of the Princess Kaguya” giờ đây đã gặt hái thành công, là ví dụ hoàn hảo nhất cho phong cách nghệ thuật mới mẻ và khác biệt của Isao Takahata, mà ngay trong chính Ghibli bạn cũng không thể nào tìm thấy trong phim của một người đạo diễn khác.
Tiếc thay, nó đã thực sự trở thành bộ phim cuối cùng của ông. Ông mãi mãi ra đi ở tuổi 82 để lại bao tiếc thương cho những người ở lại. Cuộc đời đã chính thức khép lại với người đạo diễn lão thành đáng kính, nhưng giống như câu nói của đại văn hào Lỗ Tấn:
“Người chết chỉ chết thật khi họ chết trong lòng người sống”. Ông mất đi, nhưng sẽ vẫn sống mãi trong tim những người yêu mến ông, và những tác phẩm hoạt hình mà ông đã tạo nên vẫn còn ở lại với tôi, với chúng ta như những món quà vô giá.
Vĩnh biệt Isao Takahata, người đạo diễn hoạt hình mà tôi yêu mến! Cảm ơn ông vì tất cả!
Đánh dấu