Sans Famille (Bản dịch: Không gia đình, Tựa tiếng Anh Nobody’s Boy) là tiểu thuyết bằng tiếng Pháp viết vào năm 1878 của nhà văn Hector Malot. Bản dịch tiếng Anh gần đây nhất là Một mình trên đời bởi Adrian de Bruyn, 2007.
Jerom Barberin sống với vợ tại một thị trấn nhỏ của nước Pháp, Chavanon (bên rìa Central Massif, gần thượng nguồn sông Loire). Lão thường làm thợ nề ở Paris. Một ngày nọ, lão tìm được một đứa trẻ sơ sinh tại Paris. Đứa trẻ mặc đồ rất đẹp, nên hiển nhiên cha mẹ nó là những người giàu có. Barberin tỏ ý muốn chăm sóc đứa trẻ, hy vọng sẽ nhận được phần thưởng hậu hĩnh. Lão trao đứa bé cho vợ mình, và gọi nó là Rémi.
Baberin bị thương trong một vụ tai nạn. Lão đổ lỗi cho ông chủ và hy vọng sẽ nhận được bồi thường về tài chính trong phiên tòa. Phiên tòa tốn rất nhiều tiền của, và Barberin nói với vợ bán con bò (nguồn kiếm sống chính của bà) và tống khứ Rémi đi. Bà đã chọn cách đầu tiên.
Khi Rémi được tám tuổi, và đây là lúc câu chuyện bắt đầu. Barberin bất ngờ quay về nhà, cay đắng và không có lấy một xu dính túi sau khi thua sạch trong phiên tòa. Lão thấy Rémi vẫn còn ở đây và quyết định tống khứ cậu bé khi gặp được một người nghệ sĩ đường phố, Signor Vitalis, trong quán rượu địa phương. Vitalis đang du ngoạn với ba con chó – Capo, Zerbino và Dolce – cùng một chú khỉ tên Joli-Cœur. Ông ngỏ ý nhận Rémi về làm người học việc để kiếm tiền.
Du ngoạn với Vitalis
Rémi rời khỏi ngôi nhà thuở ấu thơ, thậm chí còn không có một cơ hội nói lời tạm biệt với mẹ nuôi (người sẽ làm mọi cách để ngăn vụ mua bán) và bắt đầu cuộc hành trình trên những con đường của nước Pháp. Vitalis rất tốt bụng, và chắc chắn là một người đồng hành tốt hơn nhiều so với Barberin, đã dạy Rémi chơi đàn harp và đọc chữ. Cả hai luôn phải đối mặt với cảnh đói ăn và màn trời chiếu đất; nhưng ở những con vật, đặc biệt là ở Capi, Rémi tìm thấy một người bạn thân, và ở Vitalis là một người cha mà cậu thiếu. Cùng nhau, họ kiếm sống bằng những màn biểu diễn âm nhạc và sân khấu trong các ngôi làng, thị trấn và thành phố.
Họ đi về phía Tây, đến Murat (nơi Vitalis kể cho cậu nghe về hoàng tử Naples, em rể của Napoleon, người cũng đến từ nơi này). Điểm dừng chân tiếp theo là Ussel nơi Rémi được chuẩn bị trang phục đầy đủ cho một cuộc sống mới, bao gồm cả giày, thứ cậu chưa từng có trước kia. Thành phố lớn đầu tiên về hướng nam là Bordeaux, sau nơi đó họ đi cắt qua đầm lầy Les và đặt chân đến Pau.
Gặp gỡ gia đình Milligan
Khi họ ở Toulouse, Vitalis bị tống vào tù sau một vụ lộn xộn với tên cảnh sát đã tỏ ra thô lỗ với Rémi. Không phải dễ dàng gì cho một đứa trẻ mười tuổi nuôi nổi bản thân và bốn con thú dưới sự chăm sóc của cậu. Cá đám suýt nữa thì chết đói khi họ gặp "Thiên nga" – một con thuyền nhỏ du ngoạn trên sông của bà Milligan và đứa con trai bệnh tật của bà, Arthur. Rémi được nhận vào để chơi với cậu bé bị ốm, và cậu gần như trở thành một phần của gia đình. Họ đến Montpellier và vùng Địa Trung Hải trên Canal du Sud. Rémi đã được nghe câu chuyện về người chồng đã mất và em chồng của bà, người mà dưới pháp luật nước Anh, có quyền thừa kế mọi tài sản của anh trai nếu người anh không có con cái. Đứa con đầu lòng của bà đã biến mất và không bao giờ được tìm thấy (dưới sự chăm sóc của tên James Milligan này), tuy nhiên sau cái chết của chồng bà ít lâu, Arthur được sinh ra.
Hai tháng sau Vitalis ra tù, bà Milligan đã trả tiền tàu cho ông đến Cette. Rémi và nhà Milligan muốn được sống cùng nhau, nhưng Vitalis nghĩ rằng sẽ tốt hơn cho Rémi nếu cậu được tự do, và vì thế họ tạm biệt nhau. Tuy nhiên, bà Milligan đánh giá Vitalis là một người đàn ông vô cùng tốt bụng và trung thực.
Ba con vật nuôi của Vitalis qua đời
Họ du hành về phía Tarascon, Montelimar, Valence, Tournon, Vienne, Lyon, Dyon, và Chalon trên đường đến Paris nhưng mùa đông ập đến khi họ cách Troyes 30 dặm. Trong một trận bão tuyết, Zerbino và Dolce bị lũ sói trong rừng ăn thịt, và Joli-Cœur bị viêm phổi.
Trong cố gắng kiếm tiền trả bác sĩ, Rémi cùng Vitalis đi biểu diễn và Vitalis cất giọng hát. Rémi trước đây chưa từng nghe Vitalis hát bao giờ và không chỉ Rémi cảm thấy ngạc nhiên, một người phụ nữ trẻ trông có vẻ giàu có nói với Vitalis rằng cô rất kinh ngạc khi nghe giọng hát tuyệt vời của ông. Vitalis phản ứng một cách giận dữ. Ông giải thích khả năng của mình cho người phụ nữ, rằng ông từng là hầu cận của một ca sĩ. Và ông không tỏ ra biết ơn khi cô cho Capi một đồng tiền vàng. Họ trở lại chỗ Joli-Cœur với số tiền kiếm được, nhưng quá trễ rồi, Joli-Cœur đã chết.
Garofoli
Giờ họ tiếp tục hành trình tới Paris. Vitalis quyết định để Rémi lại với một tên "bầu gánh" trẻ con trong mùa đông, trong khi ông huấn luyện những con thú mới cho chuyến đi. "Tên bầu gánh" này là người chứa chấp một nhóm trẻ con, bị đem bán bởi những bậc cha mẹ túng thiếu, làm việc cho hắn (nên xem thêm câu chuyện tiếng Anh "Oliver Twist" của Charles Dickens). Garofoli không có ở nhà, và Vitalis bảo Rémi đợi ở đó, ông sẽ quay lại ngay. Rémi đã trải qua hai giờ đồng hồ kinh hoàng trong ngôi nhà Rue Lourcine – đợi chờ Garofoli và trò chuyện với thằng bé trông có vẻ ốm đau bệnh tật, Mattia, người đang giữ nhà vì Garofoli cho rằng cậu ta quá ngu ngốc và không thể làm việc bên ngoài, hắn khóa nồi súp lại để Mattia không thể ăn vụng gì được.
Khi những thằng bé khác và Garofoli quay trở lại, Rémi chứng kiến Garofoli ngược đãi thậm tệ những đứa trẻ không mang đủ lượng tiền yêu cầu về như thế nào: hắn đánh đập và bỏ đói chúng. Khi Vitalis quay lại và nhìn thấy những thằng bé bị đánh, ông nói với Garofoli rằng ông có thể báo cảnh sát chuyện này, nhưng Garofoli đe dọa sẽ nói với “một số người mà chỉ với cái tên thôi cũng đủ làm cho Vitalis đỏ mặt vì hổ thẹn”. Vitalis đưa một Rémi đang vừa ngạc nhiên vừa biết ơn đi khỏi đó. Hành động đầy yêu thương này đã khiến Vitalis phải trả giá bằng chính mạng sống của mình. Đêm đó, không thể tìm được một nơi để dừng chân, Vitalis và Rémi khụy ngã trong cơn bão tuyết bên dưới hàng rào sau khi tìm kiếm một cách vô ích lối vào mỏ đá để ẩn náu.
Với gia đình Acquin
Rémi tỉnh dậy trên một chiếc giường, với nhiều người đang đứng xung quanh: một người đàn ông – thợ làm vười Pierre Acquin, hai cậu con trai Alexis và Benjamin cùng hai cô con gái Étienette (Martha) và cô bé bị câm Lise chỉ khoảng 5-6 tuổi, và đang nhìn Rémi bằng "đôi mắt lấp lánh". Rémi phát hiện ra một sự thật kinh hoàng: Vitalis đã qua đời. Trong nỗ lực tìm kiếm danh tính, cảnh sát đem Rémi tới chỗ Garofoli, người tiết lộ sự thật Vitalis đã từng là một ca sĩ người Ý nổi tiếng Carlo Balzani. Khi đã có tuổi, ông mất đi giọng ca của mình và quá kiêu hãnh để đi hát trong những nơi thấp kém hơn, ông đã quyết định biến mất, đổi thân phận thành Vitalis.
Gia đình đó đã nhận Rémi và Capi vào. Rémi đặc biệt yêu thương Lise. Cậu dạy cô bé đọc chữ và chơi đàn harp cho cô nghe. Lise đặc biệt thích những bài hát của xứ Naples. Rémi trở thành một người thợ làm vườn, và sau hai năm làm việc chăm chỉ, ngày Chủ nhật an nhiên đã đến. Thế rồi một trận mưa đá kinh khủng đã phá hủy những tấm kính trong nhà kính, và Acquin mắc nợ người mà ông đã mượn tiền để khởi nghiệp kinh doanh. Ông không thể trả nợ và bị tống vào tù. Những đứa trẻ sẽ đến nhà những người cô chú, trong vài ngôi làng ở Pháp. Và cho dù bọn trẻ khăng khăng rằng Rémi là người trong gia đình, không một người cô chú nào sẵn sàng và có khả năng chăm sóc Rémi cả. Đau lòng, hứa với những người anh chị em là sẽ đến thăm và đưa tin tức về người cha từ họ, Rémi cầm cây đàn harp rồi cùng Capi bắt đầu chuyến du ngoạn.
Rémi quyết định đi về phía nam đến Fontainebleau nhưng không đi được bao xa khi cậu gặp người đồng hành, Mattia, thằng bé ở chỗ Garofoli, đang chết đói cạnh một nhà thờ trên những con đường của Paris. Garofoli đang ở trong tù vì đã đánh đập một thằng bé nọ tới chết. Mattia van nài Rémi nhận cậu ta vào nhóm. Rémi rất sợ hãi: ở với cậu, Mattia có thể sẽ dễ chết đói hơn là ở một mình. Nhưng Mattia thuyết phục cậu rằng họ không bao giờ có thể chết đói được, bởi vì cả hai sẽ giúp đỡ nhau. Do đó, "Quân đoàn Rémi" giờ đã có hai nhạc sĩ mười hai tuổi và một con chó.
Mattia rốt cuộc lại là một thiên tài vĩ cầm, cậu ta còn chơi những loại nhạc cụ khác nữa, và cậu ta học được một vài mánh trong một thời gian làm việc ở rạp xiếc. Hai cậu bé làm rất tốt trong mùa xuân tại những buổi tiệc cưới và lễ hội, tài năng của cả hai được đánh giá cao và Rémi lên kế hoạch mua một con bò về thăm má Barberin.
Hầm mỏ
Vì một con bò tốn rất nhiều tiền, Rémi lên kế hoạch đi về Corbell, Montgaris, Gien, Bourges, St. Amand và MontluÇon nơi cả hai kiếm được rất nhiều tiền trên đường đến thăm Alexis. Anh hiện đang sống với chú Gaspard (em trai của bố Acquin) trong một thị trấn khai thác mỏ Verse, và làm việc trong hầm mỏ với chú của mình. Khi Alexis bị thương và không thể làm việc được trong một thời gian, Rémi xung phong thế chỗ anh. Một trong những người thợ mỏ có biệt danh là cụ giáo, là một người đàn ông già và khôn ngoan. Ông trở thành một người bạn tốt của Rémi và giải thích về lịch sử than đá cho cậu.
Một ngày nọ, hầm mỏ bị ngập, vì dòng sông Divonne tràn bờ. Bảy người thợ mỏ, bao gồm chú Gaspard, cụ giáo và Rémi, tìm thấy chỗ trú, nhưng lại bị mắc kẹt. Họ đang chờ được giải cứu, nhưng không biết phải đợi bao lâu trong cái đói và sự sợ hãi. Một trong số những người đàn ông thú nhận tội ác, đổ lỗi cho bản thân về vụ thảm họa và tự sát. Họ kết thúc bằng việc trải qua hai tuần dưới lòng đất – và cuối cùng được cứu sống. Capi phát điên vì hạnh phúc, Mattia òa khóc. Cậu ta nói cậu ta không bao giờ tin rằng Rémi sẽ chết, và Rémi rất tự hào vì lòng tin mãnh liệt của người bạn đối với cậu. Vụ tai nạn này cho thấy tình trạng kinh khủng của nạn lao động trẻ em vào Thế kỷ thứ 19 tại Pháp.
Rémi muốn Mattia học nhạc và họ ghé thăm một người thợ cắt tóc kiêm nhạc sĩ. Ông Espinassous bị bất ngờ bởi tài năng tuyệt vời của Mattia và cố gắng thuyết phục cậu ở lại học, nhưng Mattia không muốn rời bỏ Rémi
Con bò cho má Barberin
Hai cậu bé giờ đang hướng về thăm mẹ nuôi của Rémi. Ban đầu, cả hai quyết định đi ghé Clermont Ferrand, và về phía tây nam, thị trấn suối nước nóng Saint Nectaire, Mont-Dore, Royal và Bouboule nơi họ có thể kiếm kha khá tiền, dành cho con bò tặng má Barberin. Khi họ băng qua Ussel, không cách quá xa Chavanon, họ muốn đảm bảo không mua phải một con bò tồi, và nhờ một bác sĩ thú y giúp đỡ. Vị bác sĩ rất thân thiện và giúp hai cậu bé tậu được một con bò tuyệt vời.
Ở thị trấn tiếp theo, cả hai bị buộc tội ăn trộm bò. Rốt cuộc, tại sao hai nhạc sĩ đường phố lại có một con bò chứ? Họ kể lại câu chuyện của mình cho ngài thị trưởng. Ngài thị trưởng biết má Barberin, ông cũng nghe về sự việc trong hầm mỏ, và sẵn sàng tin rằng các cậu bé là người trung thực. Để chắc chắn, vị bác sĩ thú y được gọi đến kiểm chứng, và hai cậu bé có thể tiếp tục cuộc hành trình.
Cuồi cùng Rémi và má Barberin có thể gặp lại nhau. Má Barberin nói với Rémi rằng Barberin đang ở Paris tìm Rémi, vì cha mẹ ruột của cậu đang tìm kiếm cậu. Tuy nhiên, má Barberin biết rất ít, vì Barberin không hề nói cho bà nghe bất kỳ chi tiết nào. Rémi rất háo hức được biết cha mẹ ruột của mình. Rémi và Martin quyết định quay lại Paris để tìm Barberin. Trên đường đến Paris, họ đi ngang qua Dreuzy, nơi họ ghé thăm Lise Acquin. Rémi và Lise rất yêu quý nhau.
Gia đình Discroll
Khi hai cậu bé đặt chân đến Paris, họ phát hiện ra rằng Barberin đã chết. Rémi viết một lá thư về cho má Barberin. Má Barberin hồi âm và đính kèm một bức thư được gửi bởi Barberin trước khi lão qua đời. Nó đề cập đến địa chỉ của một văn phòng luật sư tại London, đảm nhiệm việc tìm kiếm Rémi. Vậy nên hai cậu bé lên tàu thủy đến London, thẳng đến nơi gia đình Rémi đang ở. Tên họ là Discroll.
Rémi thất vọng kinh khủng: gia đình Discroll rất lạnh nhạt với cậu; người cha nhốt hai cậu bé lại. Hóa ra chúng lại là một băng cướp và chúng sử dụng Capi để phụ giúp công việc. Gia đình Discroll có một vị khách, một người đàn ông có vẻ hứng thú với Rémi, nhưng Rémi không hiểu rõ tiếng Anh cho lắm. Người khách không gặp Mattia, nhưng Mattia nghe trộm được cuộc đối thoại của bọn chúng. James Milligan có vẻ chính là chú ruột của Arthur. Hắn ta hy vọng Arthur sẽ chết để hắn có thể thừa hưởng toàn bộ tài sản từ người anh. Cả hai nhất trí rằng bà Milligan nên được cảnh báo, nhưng họ không biết làm sao để tìm bà ấy cả. Mattia gặp Bob, một chú hề kiêm nhạc sĩ trong một gánh xiếc. Hóa ra Bob lại là một người bạn tốt.
Tìm kiếm nhà Milligan
Khi Rémi bị buộc tội trong một vụ cướp được thực hiện bởi cha mẹ cậu, Bob và Mattia giúp cậu thoát khỏi tù. Với sự giúp đỡ của anh trai Bob, một thủy thủ, họ quay trở về Pháp tìm bà Milligan để cảnh báo bà về người em chồng. Họ bắt đầu bằng việc đi lên thượng nguồn sông Seine, vì thuyền "Thiên nga" là một con thuyền nổi bật, họ sớm biết được người dân đã nhìn thấy bà. Họ lần theo dấu vết dọc những con sông và kênh rạch.
Trên đường đi, họ ghé ngang qua Dreuzy, hy vọng sẽ gặp lại Lise. Tuy nhiên, họ nghe được rằng chú của Lise đã chết, và một người phụ nữ Anh quốc tốt bụng, du ngoạn trên một con thuyền, đã ngỏ ý muốn chăm sóc Lise. Bà Milligan! Rémi và Mattia lần theo dấu con thuyền "Thiên nga" băng qua nước Pháp đến gần biên giới Thụy Sĩ. Họ tìm thấy con thuyền đang bị kẹt, phát hiện ra rằng nó không thể đi tiếp xa hơn lên thượng nguồn sông, và gia đình họ tiếp tục cuộc hành trình bằng xe ngựa, có khả năng là tới Vevey. Khi họ đến thị trấn nơi "một người phụ nữa người Anh cùng một thằng bé bị ốm và một cô bé câm" lẽ ra đang ở, họ cất tiếng hát bên cạnh mọi hàng rào. Cũng mất một vài ngày.
Một ngày kia, Rémi hát bài ca Naples của mình, và cậu nghe thấy một tiếng hét, rồi một giọng hát yếu ớt nối tiếp bài ca. Họ chạy đến chỗ giọng ca ấy và tìm thấy Lise, giọng nói của cô bé đã quay về khi cô nghe thấy tiếng Rémi thất-lạc-đã-lâu của mình. Các cậu bé phát hiện ra James Milligan cũng ở đó, Rémi rất sợ gặp hắn ta, nhưng James không biết Mattia nên cậu có thể kể cho bà Milligan câu chuyện của họ. Bà Milligan đoán rằng Rémi có khả năng là người con trai lớn mất tích của bà, nhưng bảo với Mattia giữ bí mật chuyện này cho tới khi bà chắc chắn. Bà sắp xếp cho các cậu bé ở trong một khách sạn, nơi họ có rất nhiều đồ ăn, giường êm nệm ấm, và được một thợ cắt tóc cùng một thợ may ghé thăm.
Giữa gia đình
Vài ngày sau bà Milligan mời hai cậu bé đến căn biệt thự của bà nơi cả hai gặp lại má Barberin, người mà bà Milligan gửi đến. Má Barberin đưa ra bộ đồ trẻ em của Rémi mà bà Milligan nhận ra đó là đồ mà con trai bà đã mặc khi cậu bé bị đánh cắp. Bà Milligan hạnh phúc tuyên bố rằng Rémi là con trai bà, hãy cùng sống bên "mẹ con, em con – bà lại chỉ vào Lise và Mattia – và những người đã yêu thương con trong cảnh cơ hàn." Giờ thì đã rõ lão Discroll làm việc James Milligan giao cho, đánh cắp cậu bé.
Câu chuyện kết thúc có hậu: Rémi tìm thấy gia đình mình, và phát hiện ra cậu là người thừa kế gia tài. Người em gái yêu quý của Mattia, Cristina, được đưa từ Ý sang và cả hai lớn lên cùng nhau. Arthur dẩn trở nên khỏe mạnh và trở thành một vận động viên hào hoa phong nhã, Mattia là một nghệ sĩ vĩ cầm nổi tiếng. Rémi kết hôn với Lise và cả hai có một người con trai tên Mattia, Má barberin trở thành bà vú cho cậu bé.
Quyển sách kết thúc với bản hòa âm của bài ca xứ Naples.
Một vài bộ phim đã được làm dựa trên cuốn tiểu thuyết.
Poster phim Không gia đình năm 2000
Sans famille (Pháp 1934)
Senza famiglia (Ý 1946)
Le Théâtre de la jeunesse: Sans famille (bản phim truyền hình, Pháp 1965)
Nobody's Child (Phim Hồng Công) (苦兒流浪記, 1961)
Chibikko Remi to Meiken Kapi (Nhật 1970) – phim truyện bởi Toei Animation
Nobody's Boy: Remi (Ie Naki Ko) (Nhật 1977-78) – Anime chiếu trên TV dài 51 tập bởi Tokyo Movie Shinsha
Sans famille (Pháp 1981) – Phim truyền hình dài 6 phần TF1 có Petula Clark thủ vai
Bez semyi (Liên bang Xô Viết 1984) (Nga)
Cô bé không gia đình (家なき子 Ie Naki Ko) (Nhật) – series truyền hình kéo dài 2 mùa với 25 tập, do Yumi Adachi, Takeshi Naito, Yoshiko Tanaka, vân vân thủ vai. Ban đầu nó được sản xuất thành 3 mùa một cách hiện đại để tôn vinh kiệt tác ban đầu của Hector Malot nhưng trong mùa thứ 2 những chủ đề thực tế hơn và gây nhiều tranh cãi gây ra sự không đồng tình của người xem khác.
Remi, Cô bé không gia đình (家なき子レミ Ie Naki Ko Remi) (Nhật) – Anime truyền hình dài 26 tập, phần trả góp sau cùng ở series Rạp phim kiệt tác thế giới của Nippon Animation. Phiên bản này chỉnh sửa rất nhiều từ cốt truyện gốc, biến Remi (lồng tiếng bởi ngôi sao nhạc pop kiêm diễn viên lồng tiếng huyền thoại Mitsuko Horie) thành nữ và cho cô bé làm một ca sĩ nhỏ. Series này sau đó đã được dịch sang tiếng Anh bởi hệ thống truyền hình anime, Animax, nơi đã phát sóng trọn vẹn series này (tất cả 26 tập) trên hệ thống tương ứng toàn thế giới, bao gồm Đông Nam Á and Nam Á.
Sans famille/Das Findelkind (Pháp/Hà Lan/Czech, 2000)
Đánh dấu